کریستوفر نولان شوالیه ی رویاساز سینما
صحرا کلانتری
"دنیا هنوز اینجاست... آیا باور دارم که دنیا هنوز اینجاست؟ هنوز اینجاست؟...آره... همه‌ی ما به حافظه نیاز داریم تا به خودمون یادآوری کنیم که کی هستیم؛ من متمایز نیستم" (ممنتو 2000 )
آری او متمایز است. کریستوفر ادوارد نولان ( Christopher Edward Nolan) زاده ۳۰ ژوئیه ۱۹۷۰، کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده بریتانیایی - آمریکایی است، فیلم‌های نولان در مورد مفاهیم و ایده‌های فلسفی و اجتماعی، واکاوی اخلاق انسانی، ساختار زمان، انعطاف‌پذیری حافظه و هویت شخصی است.
وقتی خبرنگاری از او پرسید دغدغه اصلی شما چیست؟ کریستوفر پاسخ داد: من از کودکی، از پدر و مادرم آموختم که زندگی همان چیزی نیست که انسان‌ها در مناسبات‌شان وانمود می‌کنند. زندگی همواره فراز و نشیب‌هایی دارد که کاملا هم نسبی است و همه این تفاوت‌ها و البته نقصان‌ها برآمده از نفس درون ما هستند. این دغدغه با من تا همین امروز که به فیلمسازی نسبتا شناخته شده تبدیل شده‌ام، همراه بوده و به درد متعالی وجودم مبدل گشته. من بیش از هر چیزی به انسان و انسانیت نگاه می‌کنم و معتقدم انسان موجودی است بی‌نهایت پیچیده که نمی‌توان با ساخت چندین اثر رئال اجتماعی که تنها زندگی روتین یک انسان، خواه مفلوک و خواه ثروتمند، را به تصویر می‌کشد، حق مطلب را ادا کرد. البته تمامی این فیلم‌ها یک جنبه از هستی را به نمایش می‌گذارند و می‌توانند بازتاب‌دهنده بخشی از زندگی فردی ما باشند. اما من به شخصه دوست دارم روان انسان‌ها را به چالش بکشم و خاستگاه‌های ایدئولوژیک رفتارهای انسان را. به همین دلیل در فیلم‌های من فضاهای کاملا فانتزی رویت می‌شوند که در عالم واقع وجود ندارند اما ریشه‌ای کاملا آشنا دارند و در زندگی همه ما نمودهای خاص خود را دارند. من دوست دارم وجهه تمامیت خواه بشر را در دنیایی فرضی پیاده کنم و آن را بستایم یا نقد کنم. یکی از بزرگ‌ترین دلایلی که ساخت بتمن را بر عهده گرفتم، همین بود که تنها ابرقهرمان عالم فانتزی است که خاستگاهی طبیعی و نه ماورای تصور دارد. بروس وین من، انسان خودخواه و بزدلی است که با پیمودن سیری حکیمانه از خود سمبلی نامیرا می‌سازد و ترسش را با دشمنانش قسمت می‌کند. من بتمن‌های تیم برتن را دوست دارم اما دوست داشتم فضایی که می‌سازم کاملا ملموس و برای هر انسانی قابل درک باشد. اصلا به نظرم سینما یعنی همین! یعنی اینکه تجربیات و امیال روزمره هزاران انسان سراسر کره خاکی را وارد فضایی غیرواقعی کنی اما خود حقیقی بشر را به چالش بکشی. این بزرگ‌ترین دغدغه من بعنوان یک فیلمساز است.
کریستوفر نولان در تمام آثارش به این گفته پایبند است و دغدغه اصلی فیلمساز از اولین فیلم هایش وقتی یک مرد مضطرب در یک آپارتمان کوچک به دنبال کشتن حشره‌ای است که به روی کف زمین حرکت می‌کند (دودلباگ 1997) قابل مشاهده است. در فیلم پرستیژ ( 2006 ) ، کریستین بیل که یک شعبده باز است به یک شعبده باز همکار می‌گوید: " به هیچ وجه راز و رمز شعبده خود را لو نده. به محض این که آن را لو بدهی، دیگر برای مردم ارزش نداری. "
این دیالوگ، آشکارا وضعیت شخصی کریستوفر نولان را نشان می‌دهد. او که تاکنون کمترین مصاحبه را با مطبوعات داشته، عملا به مخاطب خود پیام می‌دهد که تمایلی ندارد کسی وارد حیطه شخصی اش شود. او در گفتگویی گفته وقتی فیلم می سازد ترجیح می دهد تماشاگرانش به فیلم توجه کنند تا آن که بیوگرافی سازنده آن را مد نظر داشته باشند. به عبارت دیگر آنها به جای تماشای فیلم و دیدن وضعیت شخصیت های آن، مرتب تصویر فیلمساز را در ذهن خود تداعی کنند. شاید به همین دلیل است که ما اطلاعات زیادی از زندگی خصوصی نولان نداریم، اگرچه به این هم باور داریم که زندگی شخصی نولان با درجه و کیفیت موفقیت او ارتباطی ندارد. بنا براین وقتی او تمایلی ندارد که در زندگی شخصی اش کنکاش کنیم، برای چه باید بیوگرافی او را زیر و رو کرد. بهترین گواه برای برشمردن دلایل موفقیت چنین فردی، فیلم های اوست.
فیلم هایی چون تلقین (2010 ) ، میان ستاره ای (2014 )، دانکرک (2017 ) و... کارنامه ای پربار و اثربخش برای این فیلم ساز بزرگ به وجود آورده است.
تماشای فیلم های نولان صرفا اختصاص دادن زمانی 2-3 ساعته برای گذران وقت نیست او شما را از جای خود کنده و به دنیای ذهن رمز آلود و پیچیده ی خود پرتاب می کند. شما فقط فیلم نخواهید دید شما در ذهن نولان زندگی خواهید کرد .آثار نولان که از ذهن خلاق، پیچیده و راز آلود او سرچشمه میگیرد دنیایی جذاب و دوست داشتنی را برای شما رقم خواهد زد و او بیشتر ترجیح می‌دهد فیلم‌هایش در استودیو فیلم‌برداری نشوند و در لوکیشن‌های طبیعی این کار انجام شود.
کریستوفر نولان در مصاحبه با نشریه هالیوود ریپورتر می گوید:
با وجود اینکه فیلم‌های تو همیشه چه از دید مردم و چه از دید منتقدان موفق بوده و تحویل گرفته شده، به نظر بعضی‌ها در حق احساسات و عواطف کم‌لطفی کرده‌ای و چندان به آنها اجازه ظهور و بروز نداده‌ای. آیا این را نقد منصفانه‌ای می‌دانی؟
نه، هرگز. سعی من این است که در کاری که انجام می‌دهم واکنش‌گرا نباشم. متناسب نگه‌داشتن واکنش‌ها چندان هم سخت نیست و دلیلش هم این است که بله، یک یادداشت منفی یا یک نقد به‌خصوص عصبانی‌تان می‌کند و وقتی هم کسی می‌گوید که فیلم را دوست داشته، خوشحال می‌شوید. اما فارغ از اینکه چه کسی هستید و فیلم‌تان درباره چیست، هر دوی این واکنش‌ها را نسبت به هر فیلمی دریافت می‌کنید؛ پس اینها جنبه‌های خیلی نرمالی است که در مورد واکنش بقیه مطرح می‌شود و خیلی‌خیلی هم بسته به سلیقه و درک شخصی است، همان‌طور که در مورد من و فیلم‌های زیادی که تماشا می‌کنم هم صدق می‌کند. چند سال پیش بود که چیزهایی خواندم در این مورد که فیلم‌هایم سرد شده‌اند یا انتقاداتی از این دست، اما واقعیتش این است که وقتی تلقین را برای مردم نمایش دادیم، مردم با چشم گریان از سالن بیرون آمدند. وقتی شوالیه تاریکی برمی‌خیزد را نشان دادیم، اشک می‌ریختند و عوامل استودیو داشتند چشم‌هاشان را پاک می‌کردند. من همیشه بازخوردهای خیلی احساسی نسبت به فیلم‌ها گرفته‌ام، از آخرین فیلمم تا همان ممنتو. فکر می‌کنم بازی گای پیرس در آن فیلم به‌طرز فوق‌العاده‌ای تکان‌دهنده است. کار من شاید خیلی فنی، خیلی دقیق و احتمالا سرد باشد، اما او چنان گرما و هسته احساساتی به فیلم می‌دهد که آدم‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
کریستوفر نولان تاکنون برای 491 جایزه مختلف نامزد دریافت جایزه بوده و 178 جایزه را دریافت کرده است. آخرین فیلم او انگاشته (Tenet 2020 )است که تا پیش از شیوع ویروس کرونا، هیچکس نگران تاریخ اکران آن نبود. هواداران سینما امیدوار بودند در تاریخ مشخص‌شده یعنی ۱۷ جولای ۲۰۲۰ (۲۷ تیر ۱۳۹۹) فیلم به سالن‌های سینما راه پیدا کند تا اینکه فیلم سینمایی «انگاشته» کریستوفر نولان به صورت بین المللی اکران شد و افتتاحیه قابل توجه ۵۳ میلیون دلاری را با توجه به وضعیت ادامه دار همه گیری ویروس کرونا به ثبت رساند.
کریستوفر نولان شوالیه رویاساز سینما
صحرا کلانتری , شماره دوم توتم
